شست‌وشوی قانون‌مند!؟
از زمان پیدایش ادیان و مذاهب در بین مردم، مسأله طهارت و شست‌وشو افزون بر زدودن کثافات ظاهری جنبه دیگری هم پیدا کرد و آن رفع نجاسات و پلیدی‌هایی بود که در این شرایع و مذاهب گوناگون معرفی می‌شد؛ يعني همان حد و مرزهای شرعی مشخص.
ما به طور ویژه درباره شستن لباس‌ها و به اصطلاح برطرف کردن نجاست از لباس‌ها در شکل‌های گوناگون و با استفاده از وسائل مختلفی که در این زمینه وجود دارد صحبت می‌کنیم.
توضیح چند اصطلاح
می‌دانید که طهارت شرعی از چند راه و به وسیله چند چیز که آن‌ها را «مطهِّر» می‌نامیم به دست می‌آید؛ اموری مانند: آب، خاک، آفتاب و... اما در خصوص لباس، تنها عامل ایجاد طهارت و تنها مطهَّری که می‌تواند نجاست را برطرف کند، آب است؛ البته آب در نگاه شرعی برخلاف آب کتاب اول دبستان یک بخش ندارد بلکه تقسیم بر چند بخش می‌شود که هر چند حتماً از آن‌ها مطلعید اما به خاطر برخی ظرایف ذکر آن‌ها بی‌فایده نیست.
آب‌ها یا «مطلق» هستند و یا «مضاف»؛ از نگاه فقهی آبی که از میوه یا چیزی مانند آن گرفته نشده باشد مانند آب هندوانه و انگور و یا گلاب و... نباشد و به علاوه با چیز دیگری به حدی مخلوط نشده باشد که دیگر عرفاً به آن آب خالی نگویند «آب مطلق» نامیده می‌شود مانند آب چشمه‌ها، رودخانهها، دریاها و... در نتیجه مخلوط بودن نمک با آب دریا، یا گل و دیگر املاح با آب رودخانهها و مرداب‌ها و مانند آن باعث خارج شدن آب از اطلاق نمی‌شود.
البته اگر مثلاً آب رودخانه به حدی گل‌آلود بود که دیگر به آن آب گفته نمی‌شود و آب و گل خوانده می‌شود و موارد مانند آن، این آب، «مضاف» است، تفاوت مهم این دو آب هم در طهارت و نجاست معلوم می‌شود چون آب مضاف طبق نظر مراجع چه کم باشد و چه زیاد با ملاقات با نجاست نجس می‌شود و به علاوه خودش مطهر نیست یعنی به هیچ وجه نمی‌تواند نجاست چیز دیگری را برطرف کند، برخلاف آب مطلق که اگر زیاد باشد یعنی به حد کر رسیده باشد به این آسانی‌ها با ملاقات نجاست، نجس نمی‌شود و در هر صورت آب مطلق پاک‌کننده و مطهر نیز هست.
قلیل و کثیر
از نگاه فقه کمیت در آب‌ها حکم آن‌ها را متفاوت می‌کند، آب معمولی اگر در ظرف و کاسه و... باشد تا زمانی که به اندازه حدود 384 کیلوگرم نرسد آب «کم» یا همان «قلیل» شمرده می‌شود که با تماس نجاست با آن نجس می‌شود، اما اگر به این حد معین رسید دیگر «کُر» شمرده می‌شود که به این آسانی‌ها نجس نمی‌شود و کارایی آن در تطهیر نجاسات بسیار بیش‌تر و بهتر است.
چند نکته ضروری!
1. در آب کر، اتصال شرط است یعنی تنها آبی که دارای حجم و اندازه ذکر شده باشد کُر محسوب می‌شود ولی به محض آن‌که مقداری از این آب کرّ را از آن جدا کنیم حکم آب قلیل را دارد یعنی اگر از یک منبع بزرگ یک کاسه آب بردارید و بخواهید بر محل نجس بریزید دیگر آب کر نیست.
2. در کر محسوب شدن آب، کیفیت ظرف آب مهم نیست فقط حجم آب و اتصال آب‌ها به هم مهم است در نتیجه، هم آب درون منبع‌های بزرگ کر است و هم آبی که در لوله‌های شهری جریان دارد حتی اگر آب در چند ظرف کوچک باشد و با لوله‌ای به هم متصل شوند که در مجموع به اندازه کر برسد همه این آب‌ها کر به حساب می‌آیند.
3. حکم آب قلیل مربوط به آب‌های معمولی بود والا آبی که از زمین می‌جوشد مانند آب چاه یا قنات یا چشمه هر چند در گودال کوچکی باشد که خیلی کم‌تر از کر است باز حکم آب کر را دارد.
4. آب باران هم تا زمانی که در حال بارش است حکم آب کر را دارد (حتی گاهی از آب کر هم بالاتر است) یعنی اگر در هنگام بارش باران مقداری از این آب در گودال کوچکی جمع شود آن مقدار آب تا قبل از اتمام بارش باران در حکم آب کر است و اگر قطره‌ای باران بر زمین نجس بخورد و بعد به بدن ما ترشح کند، تا زمانی که عین نجاست در همان قطره ترشح شده نباشد این آب پاک است.
داستان عین نجس
حتماً شما هم بارها این جمله را به کار بردید که دستم نجس شده یا لباسم نجس شده و... اما از نگاه فقهی دست یا لباس و مانند آن با ملاقات نجاست «متنجس» می‌شود نه نجس، زیرا نجس در فقه اسلام به 10 یا 11 چیز مشخص گفته می‌شود و هر چیزی که به واسطه ملاقات با این‌ها طهارت خود را از دست بدهد، متنجس است. نکته دقیق در شست‌وشوی لباس‌ها این است که در مرحله اول اگر اثری از خود نجاست یا به اصطلاح «عین نجس» در لباس ما باقی مانده آن را برطرف کنیم؛ البته برخی از نجاست‌ها به خودی خود برطرف می‌شوند مانند «بول» که خشک شده و اثری از عین آن باقی نمی‌ماند اما در مثل خون، کار قدری مشکل است و باید دقت بیش‌تری به خرج داد.
میزان و معیار در برطرف کردن عین‌نجاست هم چیزی است که از آن به «جرم نجاست» تعبیر می‌کنیم نه رنگ و بوی آن، در واقع لازم است آن‌چه به نوعی شیء نجس به حساب می‌آید حتی اگر ذرات ریزی باشد برطرف شود ولی اگر آن‌چه باقی می‌ماند تنها رنگ و بوی نجاست باشد مشکلی ندارد مثلاً اگر قدری خون روی لباس بریزد پس از مدتی خشک شده و به اصطلاح می‌بندد اگر با شست‌وشو خود ذرات خشک شده خون را برطرف کنیم و تنها لکه‌ای کم‌رنگ باقی بماند که با شست‌وشوی عادی هم معمولاً نمی‌رود آن لکه، عین خون محسوب نشده و پاک است.
اندر حکایت ماشین لباس‌شویی!؟
چنان‌که گفتیم مسأله شست‌وشوی لباس‌ها را امروزه دستگاه شریف ماشین لباس‌شویی بر عهده گرفته اما دغدغه و سؤال بسیاری از خانواد‌ه‌ها این است که آیا در این ماشین‌ها به همراه شست‌وشوی ظاهری لباس از کثیفی، تطهیر شرعی هم حاصل می‌شود یا نه؟
به این سؤال پاسخ‌های گوناگونی داده شده که بررسی آن نیاز به دقت بیش‌تری دارد؛ قبل از هر چیز باید دانست ماشین‌های موجود در بازار و منازل افراد، امروزه از سه مدل خارج نیست؛ یا ماشین‌ها نیمه‌اتوماتیک (مثل ماشين‌هاي لباس‌شويي دوقلو) است که در آن از بالا باز می‌شود و آب را روی لباس‌ها ریخته با چرخش‌های مکرر عمل شست‌وشو را انجام می‌دهد و بعد با همکاری خانم خانه تخلیه آب‌های کثیف و سپس افزودن آب جدید و چرخش و تخلیه به تعداد دفعاتی که خانم دلش راضی شود، كه معمولاً با دو بار افزودن و خالی کردن آب بعد از خارج شدن آب‌های کثیف لباس را پاک می‌کند؛ بعد هم قلوی دیگر ماشین که وظیفه خشك كردن باقي‌مانده آب لباس‌ها را دارد به نحو احسن این کار را انجام می‌دهد.
در مدل دوم كه به ماشین‌های تمام اتوماتیک معروف هستند و در آن‌ها از جلو باز می‌شود، که همه مراحل شست‌وشو و آب‌کشی و خشک کردن لباس را خودش انجام می‌دهد؛ و مدل سوم که تا حدی پیشرفته‌تر است همانند مدل دوم است اما در آن از بالا باز می‌شود و با تنظیمات مختلف خودش همة کار را انجام می‌دهد؛ درباره مدل اول و سوم مشکل خاصی وجود ندارد و کار تطهیر شرعی لباس به خوبی حتی بهتر از شستن با دست‌ها انجام می‌شود اما همه مشکل در مدل دوم است.
غول یک چشم!؟
مشکل این ماشین‌ها بعضی‌ها را آن‌قدر گرفتار کرده که آن را دشمن زندگی خود و غولی یک چشم می‌بینند که همه زندگی‌شان را نجس کرده است!؟ اما چرا؟ مشکل اصلی این ماشین‌ها در شست‌وشو آن است که سینی درون آن‌ها به صورت عمودی در گردش است و در وقت شست‌وشو آب و لباس نجس به همه فضای داخلی آن و پشت در شیشه‌ای برخورد می‌کند اما در هنگام آب‌کشی این اتفاق نمی‌افتد یعنی معمولاً قدری آب به لباس اضافه می‌شود و بعد آب قطع شده عمل گردش انجام می‌شود و قسمت‌های بالای سینی که نجس بوده وارد آب قلیل پایین سینی می‌شود و...
از طرف دیگر معمولاً آب به همه قسمت‌های ماشین از جمله پشت در و اطراف آن نمی‌رسد به همین خاطر نظر مراجع در مورد کیفیت تطهیر این ماشین‌ها مختلف شده است.
بسیاری از مراجع بزرگوار پاک بودن این لباس‌ها را مشروط به این دانسته‌اند که بعد از برطرف شدن عین‌نجاست آب متصل به لوله همه لباس‌ها و تمام فضای داخل ماشین را در بربگیرد و یا لااقل دو بار آب قلیل همه لباس‌ها و فضای نجس شده را بشوید.
برخی از مراجع هم چون دیدند چنین اتفاقی نمی‌افتد در خصوص این ماشین‌ها احتیاط کرده‌اند و فرموده‌اند که اگر عین نجس در لباس بوده به شست‌وشوی ماشین اکتفا نشود و لباس‌ها بعداً یک بار در بیرون آب‌کشی شوند! اما برخی از مراجع هم مانند آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله سیستانی لباس‌ها را پاک می‌دانند.
تکلیف ما چیست؟
اگر بخواهیم بی‌تکلف و ساده بگوییم راه چاره استفاده خاطرجمع و بي‌دغدغه از اين ماشين‌ها چيست، بايد چند راه‌كار را تذكر بدهيم:
1. بعضي‌ها خيال خودشان را راحت كرده اصلاً لباس نجس را داخل ماشين نمي‌اندازند يعني قبلاً نجاست لباس را برطرف كرده و بعد لباس‌ها را در ماشين مي‌اندازند و يا اين‌كه بعد از شست‌وشوي ماشين، لباس‌ها را در آورده خودشان به شكل كاملاً سنتي لباس‌ها را آب مي‌كشند، اين كار گرچه قدري مشكل است اما خيال انسان تخت تخت است.
2. برخي افراد هم كه از تخصص و دقت بيش‌تري برخوردارند در هنگام خريد ماشين لباس‌شويي مدلي را تهيه مي‌كنند كه امكان تنظيم در آن وجود داشته باشد و در هنگام آب‌كشي و گردش سيني ماشين، آب كر قطع نشود تا همه اجزاء داخلي ماشين در هنگام آب‌كشي به آب كر وصل باشد و پاك شود. در هر صورت اگر اين كار توسط ماشين انجام شود طبق نظر بيش‌تر مراجع مشكلي وجود ندارد و لباس‌ها كاملاً پاك است.
3. اما اگر آب ماشين قبل از شروع گردش سيني قطع شده، در حقيقت لباس‌ها در آب قليل گردش مي‌كنند و اگر شما مقلد مرجعي بوديد كه در اين صورت تطهير را صحيح نمي‌داند بهترين راه‌حل اين است كه در اين مسأله از مرجع ديگري تقليد كنيد؛ البته از راه صحيح و قانوني خودش، اما چه‌طور؟
كليد طلايي
فرض كنيد شما مقلد مقام معظم رهبري هستيد و طبق‌نظر ايشان بر عملكرد ماشين لباس‌شويي منزلتان تطهير شرعي صدق نمي‌كند؛ حال آيا مي‌توانيد در اين مسأله از آيت‌الله مكارم تقليد كنيد؟
در جواب بايد گفت: اول بايد ببينيم شما رهبر را اعلم از ديگر مراجع مي‌دانيد يا تقريباً مساوي و هم‌طراز ديگران؛ اگر اعلم بدانيد رجوع به ديگران تقريباً ممكن نيست زيرا ايشان در اين مسأله احتياط نفرمودند بلكه حكم دادند، در نتيجه رجوع از اعلم به غير اعلم صحيح نيست؛
اما اگر ديگران را مساوي با ايشان مي‌دانيد از آن‌جا كه «آقا» رجوع به مرجع مساوي را هم به احتياط واجب جايز نمي‌دانند در اين‌جا مي‌توانيد در خود مسأله «رجوع به مرجع مساوي» به يكي از بزرگواراني كه رجوع را جايز مي‌دانند رجوع كنيد مثلاً در اين مسأله به آيت‌الله سيستاني كه رجوع به مرجع مساوي را جايز مي‌دانند رجوع كنيد و آن گاه در مسأله تطهير، مقلد آيت‌الله سيستاني يا مكارم شويد و خيالتان راحت باشد كه هم به تكليف شرعيتان عمل كرده‌ايد و هم از دغدغه پاك بودن خانه در زندگيتان بدر آمده‌ايد.
چند تذكر خيلي مهم
1. بسياري از مراجع در اين مسأله همانند ساير مسائل تنها حكم را بيان كرده‌اند و تشخيص موضوع را برعهده مكلف گذاشته‌اند؛ اصولاً وظيفه مرجع تقليد هم تنها تشخيص حكم شرعي است نه موضوع و مصداق آن، مثلاً مرجع به من‌وشما مي‌گويد خون نجس است اما آيا اين لكي كه روي لباس شماست خون هست يا خير به خودتان مربوط است.
البته برخي از موضوعات و مصداق‌ها دقت‌هايي دارند كه مرتبط با نوع استنباط و نظر خاص فقهي مرجع هستند. به همين خاطر درباره آن موارد خاص مراجع، نظر مي‌دهند.
در هر صورت درباره ماشين لباس‌شويي اگر مرجع شما فرمودند «اگر موضع نجس پس از ازاله نجاست دو مرتبه با آب قليل شسته شود پاك مي‌شود» تشخيص كيفيت آب‌كشي ماشين‌تان با خودتان است كه اگر اطمينان داشتيد كه همين‌طور است خيالتان از اين بابت راحت باشد؛ در هر حال، تشخيص در موضوعات عادي (با علم به نظر دقيق مرجع در حكم) با خود مكلف است و حتي اگر مرجع شما پيش خودش لباس در اين ماشين‌ها را نجس بداند ولي شما علم داشته باشيد پاك است يا برعكس، نياز نيست به نظر خاص مرجعتان عمل كنيد.
2. ناگفته نماند اگر در لاي اجزاء داخلي ماشين مثلاً پشت واشر لاستيكي دور در، قدري آب متنجس يا كف باقي بماند طبق نظر آيت‌الله سيستاني كه اصل لباس را پاك مي‌دانند كماكان نجس است هرچند تا به برخورد دوباره لباس‌ها به اين كف نجس علم نداشته باشيم لباس‌ها نجس محسوب نمي‌شوند.
تبادل
لینک هوشمند